Os contaminantes emerxentes (CE) son compostos de diversas orixes e natureza química, cuxa presenza no medio ambiente non foi tida en conta no pasado e, polo tanto, aínda non se monitorizan de forma regular nas augas residuais urbanas. Inclúen unha ampla gama de compostos químicos, como fármacos, produtos de hixiene persoal, retardantes de chama, tensioactivos, plastificantes e aditivos industriais, entre outros. Tendo en conta a relevancia ambiental destes compostos, a Unión Europea aprobou recentemente unha nova Directiva sobre o tratamento de augas residuais urbanas, que obriga a monitorizar a presenza e eliminación destes contaminantes, o que pode implicar importantes desafíos para a súa implementación.
Neste contexto, o Proxecto BlueWWater – Monitorización, tratamento e redución de microplásticos e contaminantes emerxentes en augas residuais urbanas e no entorno costeiro transfronteirizo – está financiado polo Programa Interreg VI-A España–Portugal (POCTEP) 2021– (https://bluewwater.eu/gl/bluewwater-galego/), e ten como principal obxectivo mellorar a calidade das masas de auga fluviais, de transición e costeiras a través do control, monitorización e avaliación das emisións de microplásticos e contaminantes emerxentes ao medio acuático en ambas rexións, garantindo un uso sostible dos recursos hídricos e contribuíndo así á implementación da nova lexislación comunitaria centrada no tratamento de augas residuais. BlueWWater agrupa un consorcio de 11 entidades de Galicia e do norte de Portugal, incluíndo universidades, centros tecnolóxicos, organismos públicos e entidades ambientais.
BlueWWater dá continuidade ás sinerxías establecidas por proxectos anteriores como NOR-WATER e pretende reforzar a cooperación transfronteiriza na xestión sostible da auga como recurso compartido.
No marco das actividades de comunicación e transferencia do proxecto BlueWWater, o pasado venres 4 de xullo tivo lugar na Facultade de Ciencias da Universidade do Porto o obradoiro “Risco ambiental de contaminantes de preocupación emerxente en augas residuais urbanas: ferramentas de monitorización biolóxica, química e métodos avanzados de tratamento e modelización”. O evento reuniu preto de 80 participantes, entre expertos e axentes clave do sector, como administracións e organismos gobernamentais responsables do control, monitorización, xestión e/ou mellora da calidade da auga; laboratorios de control, empresas xestoras do tratamento de augas, empresas de desenvolvemento tecnolóxico, centros de investigación, facultades, centros tecnolóxicos, así como técnicos, estudantes e membros da Rede NOR-WATER, unha rede colaborativa para a detección e tratamento de contaminantes emerxentes nas augas de Portugal e Galicia, que xa conta con 70 membros colectivos. O obradoiro permitiu debater algúns dos principais resultados do proxecto e abordar os retos prioritarios do sector.
A sesión de apertura contou coa intervención da directora da FCUP, a profesora Cristina Freire, quen subliñou a importancia de integrar novos tratamentos no proceso de depuración para mellorar a calidade da auga. A continuación, a Dra. Teresa Neuparth e o Prof. Miguel Santos (CIIMAR/FCUP) deron a benvida aos participantes e presentaron o contexto científico e institucional do evento. A Dra. Marisa Fernández (CETMAR) presentou o proxecto BlueWWater, destacando a rede de cooperación que fixo posible a celebración do obradoiro.
Fig. 1. Cristina Freire, Teresa Neuparth, Marisa Fernández e Miguel Santos dando a benvida
A primeira intervención técnica correu a cargo da enxeñeira Cristina Gonçalves, da empresa Águas do Norte, quen presentou en detalle a nova Directiva de Augas Residuais Urbanas (DARU), analizando os principais artigos e cambios previstos, a partir da súa experiencia na xestión de 179 EDARs.
Fig. 2. Cristina Gonçalves, de Águas do Norte, presentando a nova DARU
Seguiu a intervención do Dr. Luís Vieira (CIIMAR), quen abordou a presenza de microplásticos no medio ambiente, con datos actualizados sobre lixo mariño e resultados dun estudo recente no que se atoparon microplásticos en peixes salvaxes do Atlántico Norte. Tamén presentou os proxectos MAELSTROM e INSPIRE, que utilizan barreiras de burbullas para eliminar residuos dos fondos mariños e valorizar os residuos plásticos transformándoos en mobiliario. Mencionou, ademais, o uso de membranas de filtración no río Douro para a retención de micro e nanoplásticos.
Fig. 3. Luís Vieira, do CIIMAR, abordando o problema dos MPs nos ecosistemas mariños
A profesora Rosario Rodil (Universidade de Santiago de Compostela) presentou as ferramentas analíticas avanzadas desenvolvidas polo seu equipo, capaces de detectar e cuantificar un amplo espectro de contaminantes emerxentes en augas residuais. Estas metodoloxías, aplicadas no marco do proxecto BlueWWater, son fundamentais para avaliar o cumprimento da nova Directiva e proporcionar información robusta e detallada sobre a presenza de microcontaminantes, contribuíndo a mellorar a eficacia dos sistemas de monitorización e apoio á toma de decisións.
Fig. 4. Rosario Rodil, da USC, presentando as metodoloxías de análise para os CECs
A Dra. Ana Gomes (FEUP) expuxo os novos tratamentos cuaternarios probados a escala piloto, agrupados en procesos físicos (como a nanofiltración e a ósmose inversa) e procesos químicos (como os fotoreactores e a ozonización). Citou proxectos como NOR-WATER, SERPIC e OZONE4WATER, centrados na eliminación de contaminantes emerxentes.
Fig. 5. Ana Gomes, da FEUP, explicando os novos tratamentos cuaternarios
Despois da pausa para o café, o Dr. Juan Bellas (IEO-CSIC) destacou o papel da ecotoxicoloxía na avaliación do risco ambiental, utilizando bioensaios con microalgas e larvas de ourizo de mar. Sinalou que moitos produtos degradados manteñen a súa toxicidade, propoñendo un enfoque ecotoxicolóxico integrador.
Fig. 6. Juan Bellas, do IEO, na súa ponencia sobre efectos ecotoxicolóxicos
A Dra. Isabel Iglesias (CIIMAR) presentou o uso de modelos numéricos e hidrodinámicos para identificar zonas de risco (“hotspots”) e apoiar a modelización ecolóxica da Dra. Irene Martins (FCUP), con simulacións de cadeas tróficas e análises de riscos. Os modelos complementáronse cunha revisión bibliográfica dos efectos dos microplásticos en diversos organismos mariños, incluídos os cnidarios.
Fig. 7. Isabel Iglesias (CIIMAR) e Irene Martins (FCUP) explicando como funcionan os modelos de hidrodinámica e ecoloxía, respectivamente
A Dra. Jessica Pérez (CETAQUA) presentou os resultados preliminares da avaliación ambiental de tratamentos de augas residuais mediante a metodoloxía de Análise de Ciclo de Vida (ACV), utilizando o modelo USEtox.
Fig. 8. Jessica Pérez, de CETAQUA, presentando os resultados do ciclo de vida
Os profesores Cristiano Soares e Fernanda Fidalgo (FCUP) pecharon as presentacións técnicas cunha exposición sobre a valorización agrícola das augas tratadas, destacando o seu potencial como fonte de nutrientes e materia orgánica para os cultivos, así como os estudos de estrés vexetal en especies obxectivo.
Fig. 9. Cristiano Soares e Fernanda Fidalgo (FCUP) na súa ponencia sobre a reutilización da auga para fins agrícolas
A mañá concluíu cunha mesa redonda moderada polo Prof. Miguel Santos e a Dra. Teresa Neuparth, coa participación de representantes do panel consultivo do proxecto: o enxeñeiro Vitorino José (APA), a enxeñeira Luísa Lopes (SIMDOURO), a enxeñeira Adelaida Rocha (Águas e Energia do Porto), a Dra. Nieves Carro (INTECMAR) e a Dra. Leonor Cruz (CMIA Viana do Castelo). Debateron estratexias para afrontar os desafíos que presenta a nova DARU e o papel das distintas entidades na súa implementación.
Fig. 10. Membros do panel consultivo no debate final da xornada
En resumo, os resultados do proxecto apuntan á necesidade de validar novas tecnoloxías para mellorar a eliminación destes compostos, xa que as tecnoloxías actuais non garanten niveis de eliminación compatibles cos requisitos establecidos pola nova directiva (DARU). A xornada tamén permitiu identificar os principais desafíos asociados a esta transición, que se espera que xogue un papel central na mellora da calidade do efluente final das EDAR, así como na protección do medio receptor e da saúde humana.
As presentacións utilizadas durante o obradoiro están dispoñibles para a súa consulta:
- O proxecto BlueWWater. Marisa Fernández – CETMAR
- Nova Directiva sobre Augas Residuais Urbanas (DARU): principais desafíos para a súa transposición e implementación. Cristina Gonçalvez – Águas do Norte
- Microplásticos no medio ambiente, proxecto MAELSTROM: riscos e desafíos. Luís Vieira – CIIMAR
- Novos métodos avanzados de monitorización química no marco da DARU. Rosario Rodil – USC
- Novos métodos de tratamento cuaternario de augas residuais urbanas. Ana Gomes – FEUP
- O papel da ecotoxicoloxía na avaliación do risco de contaminantes de preocupación emerxente en augas residuais urbanas. Juan Bellas – IEO-CSIC
- Ferramentas de apoio á avaliación do risco ambiental: modelización ecolóxica e numérica. Isabel Iglesias e Irene Martins – CIIMAR/FCUP
- Ferramentas de apoio á avaliación do risco ambiental: metodoloxía ACV dos sistemas de tratamento. Jessica Pérez – CETAQUA
- Métodos avanzados de avaliación da calidade da auga con vistas á reutilización. Fernanda Fidalgo e Cristiano Soares – FCUP